Thema: Beleefbaar Harlingen

9.1 Onze visie op leefbaarheid en beleving in hoofdlijnen

De situatie

Harlingen is een mooie stad aan de zee met een rijk en levendig cultureel leven. De karakteristieke dorpen hebben een bloeiend dorpsleven. Belangrijk in dat opzicht zijn de Willemshaven, de binnenstad en de evenementen. Ook kent Harlingen weinig milieuproblemen. Stank, lucht- en bodemverontreiniging spelen geen grote rol. Lichthinder is ook geen groot probleem, al wordt wel hier en daar de echte duisternis gemist. Grote veiligheidsrisico’s zijn er niet. Wel is er geluidhinder door verkeer, bedrijven en evenementen en luchtverontreiniging door onder meer de scheepvaart. Het steeds meer elektrisch worden van onder meer het verkeer zal luchtverontreiniging en geluidshinder verder terugdringen.

In sommige opzichten kan de leefbaarheid in Harlingen nog beter. De ruimte in Harlingen vergroent gestaag. Maar een deel van het huidige groen (met name bomen in de binnenstad) is niet geschikt voor het Harlinger zeeklimaat en moet worden vervangen. Onder het toenemend aantal ouderen in Harlingen is eenzaamheid (net als elders in Nederland) en overgewicht. Harlingen kent veel sportverenigingen en meerdere sporthallen. Nog steeds beoefenen dan ook veel mensen sport, maar steeds minder in verenigingen. Daardoor en door het afnemend aantal vrijwilligers staan verenigingen onder druk.

De opgave

Een Harlingen dat prettig, veilig en goed blijft voor inwoners en bezoekers

Onze keuzes:

• Bij nieuwe ontwikkelingen is ons erfgoed uitgangspunt en bron van inspiratie
• We houden vanaf het begin rekening met veiligheid in ontwikkelingen
• We stimuleren gezondheid in onze ruimtelijke keuzes
• We brengen onze sportvoorzieningen bij elkaar
• We creëren plaatsen voor ontmoeting
• We zorgen voor meer groen en water
• We ondersteunen onze cultuur buiten: de stad als podium

Onze rol

We kunnen als gemeente veel doen aan de leefbaarheid van Harlingen. Vervelende zaken (geluidshinder, bedreigingen voor de veiligheid et cetera) kunnen we tegengaan door in onze verordeningen regels vast te leggen over wat waar wel of niet kan en zo ja hoe en die te handhaven. Positieve zaken (fietspaden, beweegroutes, groen, verlichting bij wandelpaden) kunnen we soms zelf gewoon ontwikkelen, aanleggen of verbeteren. Of we geven geld (subsidie) aan anderen die met initiatieven komen die de leefbaarheid verhogen. Ten slotte kunnen we ook advies geven vanuit onze deskundigheid over bijvoorbeeld inrichting van een gebied.

9.2 Toelichting op onze keuzes

Bij nieuwe ontwikkelingen is ons erfgoed uitgangspunt en bron van inspiratie

Harlingen is mooi. Dat willen we niet alleen zo houden, maar versterken. Dat doen we door bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen het bestaande erfgoed (onze mooie gebouwen, waterlopen, de havens en het landschap) als uitgangspunt en inspiratie te gebruiken. We willen gebruikmaken van de typisch Harlingse kenmerken als water, monumenten, de dijk en kades. Daarvoor gebruiken we de kwaliteitenkaart als hulpmiddel. Ook vinden we het religieus erfgoed in onze gemeente belangrijk en blijven hierover in contact met beheerders van kerkgebouwen. In de bescherming van onze gemeentelijke monumenten richten we ons vooral op de buitenkant. We bemoeien ons alleen met het interieur als dat van bijzondere waarde is.

Onder de omgevingswet is het begrip erfgoed verbreed. Behalve het ‘gebouwd erfgoed’ vallen nu ook onder meer stads- en dorpsgezichten en cultuurlandschappen eronder. We gaan vanzelfsprekend mee in die bredere opvatting van erfgoed in de wet. Maar Harlingen kent véél erfgoed en daar willen we goed voor zorgen. Daarom concentreren we ons erop om binnen die bredere opvatting van erfgoed ‘de basis op orde’ te krijgen. We richten ons daarom niet op het uitbreiden van het aantal monumenten maar op het goed (helpen) zorgen voor wat er al is, door bijvoorbeeld verduurzaming van erfgoed en een nieuwe invulling van leegstaande panden te stimuleren. Naast de monumenten zelf besteden we ook aandacht aan de omgeving van de monumenten zodat de omgevingskwaliteit op die plek kan worden beschermd en versterkt. En we gaan naast losstaande gebouwen ook aandacht besteden aan historische structuren. (zie ook hoofdstuk 19).

Aandacht voor erfgoed is geen belemmering, maar een kans. Erfgoed en identiteit hoeven niet alleen beschermd te worden. Ze kunnen ook benut worden als kans voor ontwikkeling. Bijvoorbeeld door in gebiedsontwikkelingen aan te sluiten bij bestaande historische (bijvoorbeeld nautische) patronen of verdwenen geschiedenis, op een moderne manier, terug te brengen. Om die kansen onder de aandacht te brengen gaan we voorbeelden aanbieden van wat kan en wat we wenselijk vinden en we gaan de vergunningverlening vereenvoudigen. We helpen met kennis over bijvoorbeeld verduurzaming. We willen niet ‘met het vingertje wijzen’ maar zoveel mogelijk wijzen op wat allemaal kan en mogelijk is.

We houden vanaf het begin rekening met veiligheid in ontwikkelingen

De behoefte aan veiligheid is een menselijke basisbehoefte en daarmee is veiligheid van groot belang voor een leefbaar Harlingen. Veiligheid is een veelkoppig fenomeen. Het gaat over zaken als opslag, productie, gebruik en vervoer van gevaarlijke stoffen, veiligheid bij evenementen, effecten van klimaatverandering: hoog water, (natuur)branden, risico’s bij nieuwe vormen van energie en sociale veiligheid1. De keuzes die we maken voor inrichting en gebruik van de ruimte, de bouwwerken daarin en de regels die we stellen hebben invloed op die verschillende vormen van veiligheid.

(1 Voor verkeersveiligheid zie de opgave Harlingen verbinden.)

Veiligheid kan het beste geborgd worden door het zo vroeg mogelijk mee te nemen in de inrichting van de ruimte en realisatie van bouwwerken. Dat doen we dus ook. Daarnaast gaan we bij ‘kwetsbare’ nieuwbouw2 uit van het hoogst mogelijke beschermingsniveau. In de buurt van risico’s (gasopslag, snelweg enzovoorts) proberen we vooral ‘minder kwetsbare functies (industrie, opslag) te plaatsen.

(2 Kwetsbare nieuwbouw bestaat uit gebouwen voor mensen die zichzelf niet op tijd in veiligheid kunnen brengen, bijvoorbeeld minder validen.)

We brengen onze sportverenigingen bij elkaar

We zien dat een deel van de sportverenigingen in zwaar weer zit. Mogelijkheden om daar wat aan te doen zijn meer samenwerking tussen die verenigingen of de locaties voor de diverse sporten (deels) op één plek bijeen te brengen. Dat drukt de kosten, verzacht het tekort aan vrijwilligers en geeft invulling aan ons principe de ruimte zo efficiënt mogelijk te gebruiken. We zijn bezig en blijven de komende tijd bezig om samen met de sportverenigingen hun wensen en de (on)mogelijkheden op deze terreinen in beeld te brengen.

We stimuleren gezondheid in onze ruimtelijke keuzes

Gezondheid wordt steeds belangrijker voor onze inwoners en daarmee voor ons. Ruimtelijke keuzes hebben invloed op die gezondheid. Ten eerste gaat het erom de gezondheid van onze inwoners te beschermen, door te zorgen voor schone lucht, bodem en water en zo min mogelijk overlast van geluid, licht en stank. We blijven onderscheid maken tussen boven en onder het spoor. Boven het spoor, waar het centrum en bedrijvigheid is, staan we meer geluid toe dan eronder.

Daarnaast kunnen we gezondheid stimuleren door de ruimte zo in te richten dat gezonde keuzes makkelijker en logischer worden en ongezonde moeilijker. Zo zullen we bijvoorbeeld een fastfoodverkooppunt dicht bij een school tegengaan. Ten slotte heeft de inrichting van de ruimte soms een directe positieve uitwerking op de gezondheid, door bijvoorbeeld groen of water.

We maken het aanlokkelijk om meer te gaan bewegen, door meer en gevarieerdere mogelijkheden daarvoor te bieden. Dat doen we door fiets- en wandelroutes te verbeteren (zie ook hoofdstuk 12). We vergroten de toegankelijkheid van water voor suppen, zwemmen en roeien, vooral in de ‘groenblauwe kraag’ die we rondom het centrum willen creëren. We bieden flexibele sportvoorzieningen aan (de sportcontainer), meer speelvoorzieningen voor kinderen en beweegattributen buiten (Harlinger Bos, Balklandpark, eventueel voor ouders bij speeltuinen).
Ook groen en sociale contacten hebben een positieve uitwerking op gezondheid. Hoe we die ruimtelijk willen ondersteunen beschrijven we hieronder.

We zorgen voor meer groen en water

Groen maakt Harlingen aantrekkelijker, draagt bij aan beweging, ontmoeting, rust en geestelijk welbevinden. Het zuivert de lucht en legt CO2 en fijnstof vast. Ook biedt groen ruimte om water vast te houden en zorgt voor verkoeling als het warm is en voor een aangenamer leefklimaat. Veel van de voordelen van groen gelden ook voor water. We willen daarom in ieder geval het groen en water houden wat we hebben en de kwaliteit daarvan verhogen (bijvoorbeeld door bomen te vervangen). Ook willen we dat water en groen waar mogelijk meer aan elkaar verbinden. Rondom de singels zien we daarvoor kansen. Door het groen meer te verbinden creëren we ook meer groene wandelroutes. De N31 willen we groener inpassen om zo tot een ‘langgerekt park’ te komen (met hier en daar bebouwing tussendoor) en ook geluidhinder tegen te gaan. Ook in de ontwikkelingen rondom de Westerzeedijk gaan we zorgen voor meer groen en water en we kijken naar de mogelijkheden voor uitbreiding van het Balklandpark. Ten slotte voegen we waar dat kan ook meer groen in de wijken toe. In Harlingen is het belangrijk dat groen goed tegen zout en wind kan, hier houden we rekening mee. Uit het participatieproces bleek dat vooral bomen nog hier en daar gemist worden in en rondom Harlingen, daaraan besteden we extra aandacht.

Groen heeft als een van zijn vele voordelen dat het vaak ook goed te combineren is met een andere vorm van ruimtegebruik. Een groen gebied kan bijvoorbeeld vaak ook dienen als wateropvang, veiligheidsbuffer of recreatiegebied. We streven, gezien de schaarste in ruimte, ernaar zoveel mogelijk groen ‘met een dubbelfunctie’ aan te leggen of daar naar om te vormen. Andersom kan groen ook vaak meeliften met andere functies, zoals het inbedden van een supermarkt in bomen of andere groen of platte daken vergroenen. We onderzoeken de mogelijkheid om bij het aanleggen van voorzieningen ook een percentage groen te verplichten.

We creëren plaatsen voor ontmoeting

Steden, dorpen en buitengebieden zijn samenlevingen. En belangrijk voor die samenlevingen is de kans elkaar te ontmoeten, op een plek die daarvoor prettig is. We vinden het daarom essentieel dat er voldoende mogelijkheden tot ontmoeting zijn in een dorp of wijk. Dit is met name voor jongeren en ouderen een aandachtspunt. Het zijn vaak buurt-, dorps- of wijkhuizen die die mogelijkheid tot ontmoeting bieden. Die willen we dan ook versterken. Ook scholen dragen bij aan ontmoeting. Een deel van onze schoolpleinen is opengesteld als speelplaats. Wij streven er naar dat alle schoolpleinen openbaar worden gemaakt. En last but not least is het in Harlingen alomtegenwoordige water ook een plek waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Vanzelfsprekend moeten ook mensen met een beperking anderen kunnen ontmoeten, dus houden we rekening met hen in hoe we de ruimte inrichten. Ook de manier waarop we wonen inrichten kan wel of niet bijdragen aan ontmoeting. Zie daarvoor hoofdstuk 8.

We ondersteunen onze cultuur buiten: de stad als podium

Ook cultuur is belangrijk voor de leefbaarheid van een stad. Harlingen is een stad waar cultuur niet beperkt is tot de afgeschermde wereld van theater of muziekcentrum. De vele evenementen in de buitenlucht maken cultuur breed toegankelijk. En die zijn in Harlingen zo de moeite waard dat we in 2025 zelfs tot evenementenstad van Nederland zijn gekozen. We willen daarop voortbouwen, waarbij we de hele gemeente als mogelijk podium beschouwen, voor zowel inwoners als toeristen. Wel willen we (nieuwe) grote evenementen concentreren in de binnenstad en op de Willemskade. Om ook in de tijd slim gebruik te maken van onze ruimte willen we evenementen ook meer buiten de zomermaanden organiseren.