Thema: Oneindig Harlingen (digitale ruimte)

13.1 Onze visie op de relatie tussen fysieke (‘echte’) en digitale ruimte in hoofdlijnen

De situatie

Deze opgave gaat over de relatie tussen fysieke en digitale ruimte. Sinds enkele tientallen jaren is de wereld aan het ‘digitaliseren’. Maatschappij en economie veranderen als gevolg van de opkomst van informatie- en communicatietechnologie (zaken als computers, Internet, smartphones en kunstmatige intelligentie en de servers en netwerken die dit mogelijk maken). Die digitalisering leidt tot de creatie van digitale ruimte, die invloed heeft op de klassieke, fysieke ruimte (waar je doorheen kunt wandelen, zaken aanraken e.d.).

Veel activiteiten in de digitale ruimte leiden ook tot activiteit in de fysieke ruimte. Digitale bezorgdiensten leiden tot bezorging. De distributiecentra die erbij horen moeten ergens staan. Deelfietsen en -auto’s die digitaal worden verdeeld moeten ergens staan maar ook rijden. Ook leiden bijvoorbeeld digitale oproepen tot protest of een feestje tot activiteit in de fysieke ruimte. Omgekeerd kan de digitale ruimte niet zonder de fysieke ruimte. Digitale ruimte vereist zaken als servers, kabels en energieopwekking, die allemaal een plaats in de fysieke ruimte nodig hebben.

Meer en meer is sprake van een afweging tussen de digitale en fysieke ruimte in de alledaagse praktijk: onder meer personeelstekorten en kosten bepalen dat voorzieningen steeds vaker digitaal in plaats van fysiek worden aangeboden, bijeenkomsten vinden meer en meer in de digitale ruimte plaats in plaats van de fysieke, of worden gecombineerd gehouden in die twee ruimtes, enzovoorts. Door de digitale ruimte waar Harlingen aanwezig is of kan zijn bij de fysieke te betrekken, kan de Harlingse ruimte in principe ‘oneindig’ zijn. Maar dat noodzaakt wel tot keuzes over wat we digitaal willen, wat fysiek en hoe we willen dat die twee zich op onderwerpen tot elkaar verhouden.

De opgave:

Komen tot een situatie waarin het fysieke, tastbare Harlingen en zijn digitale tegenpool elkaar aanvullen en versterken

Onze keuzes:

• We verrijken onze fysieke ruimte met digitale ruimte
• We gaan bepalen welke voorzieningen we echt fysiek in Harlingen willen houden, welke digitaal en welke gemengd en wat we daaraan kunnen doen
• We bepalen onze gemeentelijke digitale basisinfrastructuur
• We gaan onze digitale publieke ruimte beschrijven en vormgeven

Onze rol

De invloed van ons als gemeente op de digitale ruimte is beperkt. Doordat digitale ontwikkelingen vaak niet of nauwelijks aan tijd en plaats zijn gebonden zijn ze voor overheden lastig om grip op te krijgen. En als die invloed al mogelijk is is dat over het algemeen het geval bij landelijke of zelfs internationale overheden.
Maar we kunnen als Harlingen wel wat. We kunnen ‘dark stores’ of energieopwekking en/of infrastructuur ten behoeve van Internetbedrijven wel of niet toestaan, bijvoorbeeld. Hetzelfde geldt voor activiteiten in de ‘echte’ ruimte die voortkomen uit de digitale ruimte, zoals deelfietsen die digitaal worden gehuurd maar wel ergens moeten staan. Daarnaast kunnen we zelf digitale ruimte aanbieden (wifi, bijvoorbeeld) en eventueel mogelijkheden om daar iets te doen (via apps).

13.2 Toelichting op onze keuzes

We verrijken onze fysieke ruimte met digitale ruimte

De digitale ruimte heeft veel mogelijkheden om wat toe te voegen aan de ‘echte’ ruimte. Denk aan een digitale uitleg over een gebouw die met een code digitaal kan worden bekeken of zelfs een complete digitale visuele laag over datzelfde gebouw dat aangeeft hoe het er vroeger uitzag. Of een digitaal aangegeven route van de randen naar het centrum waar op gezette punten wat wordt verteld over die plek (zie ook hoofdstuk 16). Of digitale toegankelijkheid tot de collectie van een museum, waardoor de ruimte waarin die stukken kan worden bekeken oneindig wordt vergroot.

Naast verrijken kan de digitale ruimte de fysieke ruimte soms ook (deels) vervangen. Dan vinden zaken helemaal of gedeeltelijk digitaal plaats die daarvoor in de fysieke ruimte plaatsvonden. Denk aan digitaal winkelen, digitaal sociale contacten onderhouden, maar ook digitaal ‘reizen’. Soms kunnen daardoor zaken in de fysieke wereld helemaal vervallen. Door routeplanners worden routeborden steeds meer overbodig. Digitaal thuiswerken maakt minder investeren in infrastructuur nodig maar meer in breedband internet.

We gaan de komende jaren actief de mogelijkheden om het functioneren van onze fysieke ruimte digitaal te versterken onderzoeken en toepassen. Ook brengen we in kaart welke uitgaven aan fysieke zaken niet of minder nodig zijn door de digitalisering.

We gaan bepalen welke voorzieningen we echt fysiek in Harlingen willen houden, welke digitaal en welke gemengd en wat we daaraan kunnen doen.

• Voorzieningen (zorgvoorzieningen, culturele voorzieningen etc.) zijn essentieel voor een prettige woon- en leefomgeving en worden ook steeds meer (deels) digitaal aangeboden. Vaak is ook sprake van een mix van fysiek en digitaal. Bijvoorbeeld, in de zorg wordt dan digitaal ingecheckt, maar vind het onderzoek nog wel live plaats.
• Door voorzieningen digitaal aan te bieden krijgen ze een in principe oneindig ruimtelijk bereik en kunnen ze ook vaak op meer tijdstippen worden aangeboden. Ook neemt de efficiëntie toe: de aanbieder en/of gebruiker van de voorziening hoeft niet meer te reizen. Maar de ervaring is niet hetzelfde: het in levende lijve bezoeken van een theatervoorstelling, museum of natuurgebied is indringender dan een digitaal bezoek. Ook ligt de kwaliteit van digitale aanbieding soms lager: lichamelijk onderzoek in de zorg is digitaal niet mogelijk. In het algemeen wordt digitaal contact lager gewaardeerd dan contact ‘in de echte wereld’.
• De toename van digitale voorzieningen, ook in licht van de afname van de beroepsbevolking (zie ook hoofdstuk 11) is onontkoombaar. Dat maakt het nodig na te denken over welke voorzieningen we de komende decennia nog (zoveel mogelijk) fysiek aangeboden willen hebben, wat wel digitaal kan en wat gemengd. Dat geldt natuurlijk ook voor onze eigen gemeentelijke voorzieningen.
• Uit het participatieproces bleek dat de meeste Harlingers de meeste voorzieningen nog graag dicht in de buurt houden. ‘Wat het leven prettig maakt, moet dichtbij’. Ook wordt aangegeven dat het regelmatig en/en zal zijn. De omvang van Harlingen betekent dat niet alles er te koop zal zijn, dus
  digitaal winkelen is dan een goede aanvulling. Hierop is één uitzondering: van gemeentelijke diensten vindt een meerderheid het ook wel prima als die digitaal worden aangeboden. Benadrukt wordt dat het belangrijk is de mogelijkheid (gemeente)zaken niet digitaal te hoeven regelen open te houden voor mensen die dat niet kunnen of willen, met name ouderen.
• We zullen, onder andere door personeelstekort in de zorg en toenemende kosten, niet alle voorzieningen steeds dichtbij kunnen houden. Waar mogelijk proberen we dat wel. Daarnaast gaan we kijken naar slimme oplossingen, als bijvoorbeeld de goede combinaties van fysiek en digitaal, ‘reizende’ voorzieningen die deeltijd beschikbaar zijn (in elke wijk een dag in de week bijvoorbeeld, al dan niet in een ‘SRV-wagen nieuwe stijl’. En ook het combineren van voorzieningen op dezelfde plek of ze deels door vrijwilligers te laten draaien maakt het mogelijk meer te behouden dan anders.
• Door het toenemend belang van Internet is toegang tot de digitale ruimte zelf steeds essentiëler geworden. We beschouwen de toegang tot (snel) internet zelf dan ook als een basisvoorziening en streven ernaar dat die toegang voor iedere Harlinger mogelijk is.

We bepalen onze gemeentelijke digitale basisinfrastructuur

Als overheid zijn we zelf ook een aanbieder van digitale ruimte, bijvoorbeeld wifi in onze eigen gebouwen. Buiten onze eigen gebouwen is in grote delen van Harlingen de digitale ruimte voor iedereen beschikbaar, maar niet altijd gratis. Een vraag die we de komende tijd gaan beantwoorden is in hoeverre we buiten onze gebouwen gratis toegang tot de digitale ruimte willen aanbieden en zo ja, waar.

Ook kunnen we naast de pure infrastructuur voor de digitale ruimte ook ‘wegwijzers’ aanbieden: bijvoorbeeld apps die bij drukte in de delen van de binnenstad pushberichten sturen om mensen naar minder drukke plaatsen te (ver)leiden of digitaal de toegang tot infrastructuur reguleren, bijvoorbeeld in het centrum. De komende tijd gaan we bepalen welke digitale infrastructuur en eventuele wegwijzers daarop we naast de bestaande willen aanbieden, en hoe die moeten aansluiten op de bestaande fysieke ruimte.

We gaan onze digitale publieke ruimte beschrijven en vormgeven

Een bijzonder deel van de ruimte is wat we de ‘publieke ruimte’ noemen. Dat is de ruimte waar inwoners elkaar zien, met elkaar omgaan en de samenleving bediscussiëren. De publieke ruimte is van groot belang voor een moderne, democratische samenleving en wordt de afgelopen decennia steeds meer digitaal, bijvoorbeeld op sociale media of internetfora. Daardoor wordt de publieke ruimte groter, maar wordt ook steeds meer beheerd door private (technologie)bedrijven.

We dragen al deels de zorg voor de fysieke publieke ruimte in Harlingen: onze pleinen, parken en dorpshuizen. De komende jaren gaan we ook formuleren wat we als de digitale publieke ruimte van Harlingen zien en welke mogelijkheden we daar onze inwoners willen aanbieden. Denk aan de mogelijkheid te discussiëren over gemeentelijke voorstellen of de huidige inrichting van Harlingen of het zelf kunnen komen met ruimtelijke initiatieven. Het platform Samenharlingen.nl biedt hiervoor al een eerste gelegenheid. We kijken ook naar mogelijkheden die fysieke en digitale publieke ruimte te combineren, door digitale discussieschermen op pleinen te plaatsen, bijvoorbeeld.