Thema: Wonen naar wens

8.1 Onze visie op wonen in hoofdlijnen

De situatie

Harlingen is een historische havenstad aan het Wad, tussen zee, natuur, haven en landbouw. De historische binnenstad is een beschermd stadsgezicht en wordt geflankeerd door vooroorlogse woningbouw. Aan de historische uitvalswegen bevindt zich lintbebouwing en ten zuiden en oosten van het centrum liggen naoorlogse wijken als Het rode dorp, Trebol, De Spiker, Groot Ropens en Ludinga.

De komende jaren speelt zich in Harlingen veel af rondom wonen: er zijn meer, en goedkopere, huizen nodig. De veranderende bevolkingssamenstelling en bijvoorbeeld de wens tot energiebesparing leiden ertoe dat woningen minder passen bij (de bevolking van) de toekomst. Zo moet bijvoorbeeld de toenemende zorgbehoefte vertaald worden in het woningbestand. En ook in Harlingen is sprake van een woningtekort, is de doorstroming daardoor gedaald, en zijn de woningprijzen de afgelopen jaren hard gestegen.

Speciaal voor Harlingen speelt het behoud en aanzien van de vele monumentale panden en de afweging tussen dat en bijvoorbeeld de vraag naar duurzame energieopwekking. Ten slotte is voor fijn wonen ook het leefklimaat rondom die woningen en de (duurzame) bereikbaarheid ervan van belang.

Er liggen de komende jaren ook kansen voor Harlingen op de woningmarkt. Zo is Harlingen in trek als vestigingsgemeente en zijn de sociale huurwoningen in Harlingen van vrij hoge kwaliteit, koploper in duurzaamheid, betaalbaar en nog redelijk beschikbaar.

De opgave

In Harlingen ‘wonen naar wens’ mogelijk te (blijven) maken: wonen in een mooie, leefbare omgeving, maar ook in betaalbare en ruime woningen waar ook genoeg keus in aanwezig is.

Onze keuzes:

• We bouwen voor Harlingers en anderen
• We gaan uit van inbreiden, maar sluiten uitbreiden niet uit
• We verwelkomen aanvullingen op onze bewonerssamenstelling
• We ondersteunen starters en jonge gezinnen
• We stimuleren aandacht voor ontmoeten en ouderen in woningbouw
• We willen bestaande woonruimte beter benutten
• We gaan alleen bij hoge uitzondering echt de hoogte in
• We gaan wonen meer combineren met andere functie

Onze rol
De laatste jaren heeft het Rijk weer meer regie over de volkshuisvesting genomen, vooral om het tempo van woningbouw te verhogen. Dit heeft ook consequenties voor ons als gemeente. De uitvoering van het beleid vindt onder meer plaats via regionale woondeals en van die voor Noordwest Fryslân zijn wij medeondertekenaar. Ook krijgen gemeenten in de toekomstige Wet Versterking Regie op Volkshuisvesting een grote rol in het sturen op omvang en soort nieuwbouw.

Er zijn verschillende manieren waarop wij kunnen bijdragen aan het verminderen van de huidige woningnood in Harlingen en het bouwen en aanpassen van woningen zodat ze geschikt zijn voor de toekomst. We kunnen bouwen en op andere manieren mogelijk maken van meer woonruimte makkelijker maken in ons omgevingsplan. We kunnen inwoners enthousiasmeren tot en ondersteunen bij initiatieven. We kunnen in overleg met de woningbouwcorporatie samen initiatieven nemen.

Vernieuwing helpt om het woningaanbod dichter bij (nieuwe) vragen te brengen. Daarom willen we ruimte bieden voor initiatieven en nieuwe ideeën over wonen.

Woonwensen veranderen. Daarom willen we niet alleen doordacht en onderbouwd maar ook flexibel programmeren, om in te kunnen spelen op een veranderende vraag, als dat nodig is.

8.2 Toelichting op onze keuzes

We bouwen voor Harlingers en anderen

De woningen die we bouwen in Harlingen hebben niet alleen een functie voor onze huidige en toekomstige inwoners, maar ook voor de regio om ons heen. Wat gebouwd wordt in Harlingen heeft gevolgen voor die omgeving. In bescheiden mate kunnen we kiezen welke functie we voor de regio willen vervullen op woongebied. We gaan in ieder geval voldoen aan de afspraken over bouwen die we gemaakt hebben, maar onderzoeken mogelijkheden om extra bij te dragen aan het verlichten van de woningnood in de regio (en Nederland). Harlingen is in de luxe positie dat het in Friesland, en steeds meer in Nederland, in trek is als vestigingsgemeente. Ook hebben we nog enige ruimte om te bouwen. Daarom kiezen we ervoor meer te doen dan we op basis van ons inwonertal zouden ‘moeten’.

Harlingen is mooi oud, maar wordt ook steeds meer mooi nieuw. Om ook woningen te kunnen bieden aan mensen die iets bijzonders willen bieden we de komende jaren ruimte aan bijzondere woonmilieus en vormen van wonen. Dan denken we bijvoorbeeld aan vernieuwende vormen van groepswonen, circulair bouwen, wonen op water voor zeilliefhebbers et cetera.

We gaan uit van inbreiden, maar sluiten uitbreiden niet uit

De woningnood in Nederland, ook in Harlingen, is groot. We willen daarom zo snel mogelijk zo veel mogelijk bouwen (maar wel zorgvuldig). We hechten aan de ruimte en het groen rondom Harlingen. We kiezen er daarom voor zoveel mogelijk te bouwen binnen het huidige bebouwde gebied. Maar mocht het onmogelijk blijken de vraag naar woningen daarbinnen helemaal te vervullen, zijn we bereid op langere termijn ook te kijken naar de kansen voor bouwen buiten het huidige bebouwde gebied. En als we die kansen zien, gaan we in overleg met de provincie over wat mogelijk is.

We verwelkomen aanvullingen op onze bewonerssamenstelling

Harlingen is woonplaats voor rijk en arm, jong en oud, met verschillende achtergronden, ideeën en persoonlijkheden en heeft ook altijd nieuwkomers aangetrokken. Wij hechten aan die mix. Maar sommige smaken zijn er nog wat in ondervertegenwoordigd. Veel bedrijven in Harlingen moeten een groot deel van hun personeel van ver weg halen, omdat de mensen die ze nodig hebben hier niet wonen. Passend bij de accenten die we economisch willen leggen streven we er daarom naar dat het door de woningen die gebouwd worden en de voorzieningen die we creëren aantrekkelijk wordt om naar Harlingen te komen voor mensen met kennis en vaardigheden die passen bij onze economie (bijvoorbeeld de maritieme sector). Die willen we trekken door extra veel aantrekkelijke woonmilieus te ontwikkelen met bijvoorbeeld uitzicht over zee, door te kijken naar mogelijkheden voor ruimere kavels, het stimuleren van bijzondere architectuur via het beeldkwaliteitsplan of eventueel tenders.

We ondersteunen starters en jonge gezinnen

Door de vergrijzing dreigen jongeren en gezinnen met kinderen ondervertegenwoordigd te worden in Harlingen. Daarom gaan we vooral proberen jongeren en (jonge) gezinnen in Harlingen te houden en naar Harlingen te krijgen. Dat doen we door extra veel betaalbare (belangrijk voor starters) (kleine) woningen voor alleenstaanden en gezinswoningen te laten bouwen, door gezinswoningen ook echt vrij proberen te maken voor gezinnen. We gaan met de woningcorporatie kijken wat de mogelijkheden zijn.

We stimuleren bouwen voor ontmoeten en ouderen

De komende jaren vergrijst Harlingen hoe dan ook verder (zie ook hoofdstuk 6). Vergrijzing brengt eisen en wensen met zich mee op woongebied. Wij willen een plezierige plaats zijn om oud te worden en willen daarom zoveel mogelijk tegemoet komen aan die wensen. Dat doen we bijvoorbeeld door ‘ontmoetend bouwen’ te stimuleren: door keuzes in het bouwen van woningen zelf, de plaatsing daarvan en de woonomgeving kan contact bevorderd worden (en niet alleen tussen ouderen, maar ook tussen de generaties). Denk aan gedeelde hofjes, groepswonen, gezamenlijke tuinen, en dergelijke. Ook gedeelde voorzieningen (gezamenlijke wasruimtes, faciliteiten voor deelauto’s, gedeelde recreatieruimtes, fietsenstallingen, parkeerterreinen) kunnen bijdragen aan ontmoeting en het tegengaan van eenzaamheid. Ten slotte zorgen gedeelde voorzieningen ook voor betaalbaarder wonen.

We willen ook zorgen dat Harlingers van verschillende pluimage bij elkaar kunnen wonen en elkaar ontmoeten. Dat doen we door te zorgen dat er in Harlingen een gevarieerd woningaanbod is. Daarom bouwen we een mix van verschillende soorten huizen, huur en koop, betaalbaar en duurder. Ons uitgangspunt is dat iedereen die in Harlingen wil wonen een passende woning moet kunnen vinden. Dat willen we bereiken door genoeg betaalbaar aanbod voor lagere inkomens, genoeg starterswoningen, meer aanbod voor middeninkomens, het goed regelen van wonen met zorg, het binden en aantrekken van hogere inkomensgroepen en regelen van voldoende huisvesting voor statushouders.

De zorg die ouderen en anderen soms nodig hebben willen we ondersteunen door gezamenlijk met zorginstellingen, huisartsen, woningcorporatie en welzijnsorganisaties te bespreken welke woonzorgcombinaties mogelijk (te maken) zijn. Ook willen we seniorenwoningen en gezinswoningen door elkaar heen laten bouwen. Daarmee spelen we ook in op de noodzaak tot meer mantel- en onderlinge zorg in de toekomst, om het zorgsysteem te ontlasten.

Vanzelfsprekend zal het ‘ontmoetend bouwen’ geen must zijn, maar een aanvulling op woningen met ‘gewoon’ eigen voorzieningen. De keuze om wel of niet te delen zal altijd een keuze blijven en de balans tussen gedeeld en privé per wijk verschillen. Sowieso zal het creëren van ontmoetingsruimte vooral bij nieuwbouw moeten plaatsvinden. Ook kan het interessant zijn om de mogelijkheden tot ‘deeltijddelen’ te onderzoeken. Ruimte zou dan bijvoorbeeld overdag openbaar kunnen zijn en ’s avonds gecompartimenteerd worden (met bijvoorbeeld flexibele wanden) tot privéruimte.

We gaan wonen meer combineren met andere functies

Wonen is niet de enige manier waarop de ruimte in Harlingen gebruikt wordt en kan worden. Soms kan wonen ook gecombineerd worden met andere vormen van ruimtegebruik (wonen boven een sporthal, recreatiewoningen op water, geluidswalwoningen, wonen op een parkeergarage, enzovoorts). Hier gaat het om vragen als waar in Harlingen vooral wonen moet komen, waar andere functies de voorkeur genieten en ook nadrukkelijk waar combinaties mogelijk zijn. We gaan de komende jaren wonen meer mengen met andere functies (zie ook hoofdstuk 11). De bestaande locaties voor woonboten houden we in stand en we verkennen bij nieuwbouw of locaties voor wonen op het water mogelijk zijn.

We willen bestaande woonruimte beter benutten

De woningnood in Harlingen wordt, net als elders, verergerd doordat de woonruimte die er is niet optimaal gebruikt wordt. Alleenstaanden die wonen in ruime gezinswoningen, bijvoorbeeld, zorgen ervoor dat er woonruimte in Harlingen is die niet gebruikt wordt. Wij willen daar wat aan doen door mensen te stimuleren en faciliteren naar voor hen passende woonruimte te verhuizen. Dat kan bijvoorbeeld door verhuispremies, afspraken maken over het mee kunnen nemen van oude huurniveaus naar nieuwe woningen, of een seniorenmakelaar in de arm te nemen die ouderen adviseert en begeleidt in verhuizen. Ook willen we het splitsen van bestaande woonruimte makkelijker maken en meer mogelijkheden bieden voor ‘onzelfstandig wonen’ (op kamers). Als mensen ervaren dat hun huis groot genoeg is om ook anderen onderdak te bieden en daarvoor toestemming willen, is ons uitgangspunt dat we dat mogelijk maken. Ook met nieuwbouw willen we niet alleen mikken op het aantrekken van nieuwe huishoudens, maar ook op het op gang brengen van de doorstroming van Harlingers van een huis naar een ander.

We gaan alleen bij hoge uitzondering echt de hoogte in

Een manier om de ruimte in Harlingen zo efficiënt mogelijk te gebruiken is in bescheiden mate de lucht in gaan: hoogbouw. Uit het participatieproces bleek dat veel Harlingers geen groot voorstander zijn van hoogbouw. Zij vinden laagbouw beter passen bij (het stadsbeeld van) Harlingen en prettiger voor ouderen. Ook zou hoogbouw het uitzicht en de privacy van omwonenden aantasten. Tegenstanders van hoogbouw wijzen ook op alternatieven om woonruimte te creëren als kleinere huizen bouwen, gebruik maken van de ruimte die er nog rond en in Harlingen is, doorstroom bevorderen, herbestemming van bestaande gebouwen, verdichten en meer tijdelijk gebruik van panden.

Daarnaast is uit onderzoek gebleken dat het meest efficiënte gebruik van ruimte niet plaatsvindt bij hoge flats, maar bij woonblokken van maximaal 5 tot 6 lagen hoog. Wij blijven daarom terughoudend met hoogbouw en zullen alleen in uitzonderingsgevallen hoogbouw hoger dan 5 lagen toestaan in Harlingen. Dat zou eventueel in bepaalde gebiedsontwikkelingen kunnen, buiten het centrum van Harlingen of bij de stadsgrenzen/toegangspoorten tot Harlingen. Daar zien we mogelijkheden om met hoogbouw het silhouet van Harlingen juist te verrijken en gevarieerder te maken. Voorwaarden zijn dat de locatie zelf geschikt is voor hoogbouw. De hoogbouw moet vervolgens rekening houden met de omgeving door de typerende skyline van Harlingen (bijvoorbeeld het zicht op de kerktorens) niet aan te tasten en die bij voorkeur versterken. Waar van toepassing moet het zicht van naastgelegen woningen en bedrijfspanden zo min mogelijk verstoord worden. Ten slotte doet ook de vormgeving van de hoogbouw zelf ertoe. Geen ‘betonnen kolossen’ maar hoogwaardige architectuur, bijvoorbeeld mooie dijkwoningen, hoogbouw omringd door water en of groen, met ‘verticaal groen’, dakpannen et cetera. Ook is belangrijk hoogbouw te laten passen bij de ‘stijl van de stad’. Op een kleinere schaal kijken we naar mogelijkheden om waar sloop en renovatie plaatsvindt in woonwijken wat hoger (maximaal enkele etages) terug te bouwen, gecombineerd met meer groen.